Bazıları bunu kendine yakıştırmıyor, bazıları farkında değil. Oysa bu kendi sağlıkları, sosyal ilişkileri kadar habercilik faaliyetlerini de etkiliyor. Türkiye’de yaşanan en büyük felaketlerden olan (bu yazı hazırlandığında henüz yıkım ve can kayıplarının net ölçeği kesin olarak bilinmiyordu) Kahramanmaraş merkezli depremde de yüzlerce gazeteci bölgede gece gündüz demeden alanda görev aldı. Yerel gazeteciler depremi bizzat yaşadı; aralarında hayatını kaybeden, yaralananlar oldu. Tıpkı sağlık ve yardım görevlileri gibi yakınları enkaz altındayken çalışmaya ve haber yapmaya başlayanların sayısı az değildi. Hem onlar hem de hızla afet bölgesine giden gazeteciler çalıştıkları alanda, kıyamet senaryosu ölçeğinde yıkıma, can kayıplarına, çaresizliğe tanık oldu, oluyor. Peki tanıklıklarını güç koşullarda aktarma baskısı altında, yeri geldiğinde soğuğa, açlığa, barınma ve hijyen sorunlarına, susuzluğa, teknik olanakların yetersizliğine, sansüre rağmen aktarmaya çalışan gazetecilerin kısa, orta ve uzun vadede neler yapması gerekir? Bu soruya, daha önce 1999 Gölcük, 2011 Van depremlerinde ve Soma maden faciasında alanda çalışan ve travmatik toplumsal olaylarda yapılanma, eğitim ve destek çalışmalarında gönüllü görev yapan klinik psikolog Didem Doğan ile yanıt aradık.
‘Normal bir tepki veriyorsun’Yakınlarla temas
Kişilerin sevdikleriyle, aile ve arkadaşlarıyla teması sürdürmesi (hatta bağlantı izin veriyorsa görüntülü konuşma yapması), gündelik küçük rutinlerini de ortam el verdiğince sürdürmeye çalışması önemli bir destek mekanizması sağlıyor.
Kısa molalar
Yoğun çalışma pratiği sırasında biraz “soluklanmanın” önemine de dikkat çekiyor Doğan. Olanak yaratılabildiği ölçüde, kısa bir ara verip olaydan ve kalabalıktan uzaklaşılabilmesi; kişi inançlıysa dua etmesi ya da meditasyon yapması ancak yalnızlığını da aile ve arkadaşlarıyla yaptığı konuşmalarla desteklemesi önemli.
Limitlerinin farkında olmak
Didem Doğan herkesin kendi kapasitesinin farkında olmasının da önemine dikkat çekiyor. Afet bölgelerinde yoğun haber takibi yapan bir gazetecinin zaman zaman yardım görevine soyunması elbette gerekebilir ancak gerekli eğitim, teçhizat ve kaynak olmadan her şeyin gerçekleştirilemeyebileceğini de fark ederek görev yapmak gerekiyor.
İyi gelen şeyleri unutmamak
Doğan, bazı kişilere zorlandıkları zaman nefes alıp vermenin, sevdikleri bir müzik parçasını dinlemelerinin ya da sevdikleri bir metne, umut veren satırlara sığınmanın ya da bir not defterine duygu, düşünce bazen de haykırmak istediklerini yazmalarının da iyi geldiğinin altını çiziyor.
Rotasyonun önemi
Ve belki de Türkiye’deki çalışma koşullarını düşününce gerçekleştirilmesi en zor olan şey, ekip değişimi. Doğan’a göre afet bölgesinde çalışan kişiler ideal olarak 4 gün sonra dinlendirilmeli, bu olmuyorsa en fazla 7-8 gün olmalı görev süresi. Ancak uygulamada bu sürenin çok daha uzadığını maalesef biliyoruz.
Kimlerden destek alınabilir?
Didem Doğan kısa süre içinde alanda psikolog ve psikiyatrların görev vermeye başlamasını umduklarını belirtiyor ve o noktalarda yardım ve sağlık görevlileri gibi gazetecilerin de beklendiğinin altını çiziyor. Ayrıca görevden dönen gazeteciler Türkiye Psikiyatri Derneği, Türk Psikologlar Derneği, Psikoterapi ve Psikososyal Çalışmalar Derneği, Dünya İnsani Dayanışma Derneği gibi kuruluşlara da ücretsiz danışma için başvurabilirler.
Son olarak yine Türkiye’deki gazetecilerin çalışma koşulları çerçevesinde ütopik gelebilecek bir öneri ancak herkes travmayla başa çıkamayabilir; özellikle geçmişte benzer bir felaketi bizzat yaşamış olanlar ya da yakın zamanda travmatik bir sürece maruz kalanlar. Bu durumda olası bir görevlendirmede yöneticinize “en uygun kişi olmayabileceğinize” dair kaygıları iletmekten çekinmemek gerekiyor. Elbette kısa vadede her gazeteci olay yerine gitmek isteyecektir, ancak zamanla burada yaşanan zorlanma hem gazeteciyi, varsa birlikte çalıştığı ekip arkadaşını ve haber merkezindekileri de etkileyip sağlıklı habercilik faaliyeti yürütülmesinin önüne de geçebilir. Böylesi bir durumda merkezde kalıp oradaki haber akışına katkı sağlamak daha yararlı olabilir.